تفاوت استریل با ضد عفونی کردن ابزار دندانپزشکی

تعریف استریلیزاسیون :

به آن دسته از روشهای فیزیکی یا شیمیایی گفته می شود که برای از بین بردن کامل کلیه میکروارگانیسم ها از جمله میکروبهای بسیار مقاوم از روی ابزار دندانپزشکی بکار برده می شوند . استفاده از حرارت خشک ( فور ) یا مرطوب ( اتوکلاو ) از بهترین روشهای استریلیزاسیون است .اتوکلاو یکی از روش های مهم و استاندارد تایید شده  در استریل ابزارهای دندانپزشکی است.

مراحل استرایلیزاسیون کدامند:

۱.تمیز کردن ابزار دندانپزشکی
۲.استریل کردن ابزار دندانپزشکی
۳.حفظ و ادامه استریل بودن ابزار دندانپزشکی

 استریل کردن با ضد عفونی کردن چه تفاوتهایی دارد؟

بیاید قبل از بررسی موضوع استریل ابزار دندانپزشکی تفاوت استریل کردن با ضدعفونی کردن را با هم بررسی کنیم :

•  استریل کردن یا Strelization به فرایندی گفته می شود که در  طی آن تمامی موجودات زنده و غیر زنده از سطح ابزار دندانپزشکی حذف میگردند. در واقع استریل بودن یک واژه مطلق است و هیچ درجه ای ندارد. یک ابزار دندانپزشکی یا استریل هست یا اینکه نیست.
• ضدعفونی کردن به معنی کاهش تعداد میکروارگانیسم های روی ابزار دندانپزشکی به اندازه ایست که توان ایجاد بیماری در انسان را نداشته باشند.ضدعفونی کردن با قرار دادن ابزار های دندانپزشکی در محلولهای شیمیایی صورت میگیرد به هیچ عنوان برای ابزارهای تیز و برنده در دندانپزشکی کافی نمی باشد.

طبقه بندی ابزار دندانپزشکی بر اساس میزان آلودگی آنها به شرح زیر میباشد :

برای اینکه متوجه شویم استریل ابزار دندانپزشکی تا چه میزانی دارای اهمیت است لازم است میزان حساسیت ابزار دندانپزشکی را بدانیم ، به صورت علمی ابزار دندانپزشکی را به صورت زیر دسته بندی و اولویت بندی میکنند. 

1- ابزار های دندانپزشکی بحرانی (critical)

این ابزارها دربافت نرم  فرو رفته یا نفوذ کرده یا با استخوان تماس پیدا کرده و در تماس مستقیم با خون یا بافت های بدن می باشند . مانند:الواتورهاچو دسته تیغ و سرساکشن های جراحی و فورسپس های مخصوص کشیدن دندان ، سر قلم جرم گیری، وسایل جراحی اندودانتیک و… میزان آلودگی در این موارد بسیار بالاست و وسایل باید پس از هر بار مصرف یا استریل شده و یا دور انداخته شوند.

2-ابزار دندانپزشکی نیمه بحرانی (semicritical)

وسایلی که در تماس با غشاها و سطوح مخاطی بدن می باشند ولی وارد بافت نرم یا استخوان نمی شوند . مانند: سوند و فرزها ،آینه دندانپزشکی، آمالگام کریر،کندانسور و …میزان آلودگی آنها در حد متوسط است.این وسایل نیز پس از هر بار استفاده باید استریل شوند و یا توسط مواد ضدعفونی کننده قوی ضدعفونی شوند.

3- وسایل غیر بحرانی (noncritical)

ابزار های دندانپزشکی که تنها با قسمت های خارجی بدن و پوست سالم در تماس هستند. مانند ماسک،تیوب رادیوگرافی،صندلی،یونیت ، تابوره، کراشور و… میزان آلودگی آنها در حد پائین است و نیاز به استریل کردن ندارند. در صورت آلوده بودن این گروه از وسایل به خون ،ضدعفونی با مواد ضدعفونی کننده متوسط و در صورت آلوده نبودن به خون ،ضدعفونی سطح پایین کافی می باشد.

روش استریل ابزار دندانپزشکی

معمولا برای استریل ابزار دندانپزشکی از روش های زیر استفاده می شود که عبارتند از :

۱- استریلزاسیون با استفاده از حرارت مرطوب ( اتوکلاو )

در روش اول برای استریل ابزار دندانپزشکی،بیکس یا پک آماده شده جهت استریل را در دمای ۱۲۱ درجه سانتی گراد بافشار متناسب با سیکل اتوکلاو بمدت ۲۰ دقیقه داخل اتوکلاو قرار می دهیم . دقت کنید تا :

الف – بیکس یا پک حتمأ با اندیکاتور مخصوص بنام چسب اتوکلاو همراه باشد ( برای اطمینان از جهت عمل اتوکلاو ، اندیکاتور باید پس از استریل شدن تغییر رنگ یابد.)

ب -دریچه بیکس ها قبل از قرار دادن در داخل اتوکلاو ، باز باشد و هنگام برداشتن از اتوکلاو ، دریچه ها باید کاملا بسته شود .

۲- استریلیزاسیون با استفاده از حرارت خشک ( فور )

در روش دوم استریل ابزار دندانپزشکی بیکس یا پک آماده شده جهت استریل را می توان در دمای۱۷۰ درجه سانتی گراد بمدت ۲ ساعت در فور قرار داد . پس از تغییر رنگ دادن اندیکاتور مخصوص ، پکها استریل می باشند .

۳- ضدعفونی شدید بوسیله جوشاندن(مواقع ضروری) :

در رروش سوم استریل ابزار دندانپزشکی، اگر اتوکلاو یا فور در دسترس نباشد بناچار با جوشاندن وسایل بمدت ۳۰ ـ ۲۰ دقیقه می توان آنرا ضدعفونی شدید کرد این روش ساده ترین راه از بین بردن بسیاری از میکروارگانسیم ها از جمله ویروسی ایدز و هپاتیت است .

۴- ضدعفونی شدید بوسیله فلامبه کردن(روی شعله قراردادن)

در روش چهارم استریل ابزار دندانپزشکی و در مواقع فوری می توان برای ضدعفونی نمودن لوازم فلزی از روش فلامبه کردن به ترتیب زیر استفاده نمود برای فلامبه کردن اشیا فلزی ، آنها را مدتی روی شعله چراغ الکلی قرار داد یا وسایل فلزی را داخل ظرف حاوی الکل گذاشته و الکل را شعله ور نمائید تا رنگ فلز سرخ شود این وسیله پس ازسردشدن استریل و قابل استفاده می باشد (البته موجب آسیب و خرابی ابزار دندانپزشکی میگردد).

۵- حفظ وادامه استریل بودن وسایل:

دقت نمائیدبیکس یا پک پانسمان در طول مدت استریل ماندن، نباید باز شده و یا باز بمانندزیرا موجب آلودگی خواهد شد.و برای گرفتن وسائل داخل بیکس باید از پنس سیار استریل استفاده گردد(از گرفتن ابزارها با دست باید اکیدا خودداری گردد). تاریخ استریل ماندن وسایل در پک پارچه ای نهایتا به مدت ۳۰ روزودر پک کاغذی به مدت ۱۵روز می باشد.در صورت انقضا یافتن تاریخ استریل پک پانسمان استفاده نشده مجددا بایدبا ثبت تاریخ جدیداستریل گردد.

دفع زباله های مطب

• زباله های مطب دندانپزشکی، به خون، بزاق و یا سایر مایعات بدن آغشته بوده و ممکن است برای فرد و یا افرادی که در تماس با آنها قرار می گیرند، ایجاد خطر کند.
• زباله های مطب باید در کیسه های زرد رنگ ۲۲۵ گیجی بسته بندی شوند و نباید بیش از دو سوم آن پر گردد.(به صورت معمول و استاندارد قرارداد دفع پسماند منعقد گردد).
• وسایل تیز باید در ظروف مخصوص(سیفتی باکس) قرار داده شوند تا از ایجاد جراحت برای افرادی که آنان را جمع آوری می کنند، بکاهد و موجب آلوده شدن این افراد نگردد.

اهمیت استریل ابزار های  دندانپزشکی و محیط دندانپزشکی

نه تنها به منظور استریل لوازم دندانپزشکی , بلکه برای کنترل عفونت و انتقال بیماری ها لازم است نکات زیر با دقت و وسواس به صورت منظم و با برنامه ریزی دقیق رعایت شود :

۱-محیط مناسب :

اتاق کار دندانپزشکی باید به گونه ای باشد که امکان تمیز کردن و ضدعفونی کردن روزانه آن وجود داشته باشد مثلا” بسیار مهم است دیوارهاوکف اتاق و کمد ها قابل شستشو باشند.قسمت شستشوی وسایل از دستشوئی جدا باشد(اتاق استریل یا سی اس آر) در هنگام کار دندانپزشکی امکان پاشیدن خون و بزاق به اطراف بسیازر زیاد است وتنها با شستشوی مداوم می توان از تمیزی محیط و دستگاه ها مطمئن شد.

۲-ابزار و وسایل مورد استفاده در استریلیزاسیون:(مطمئن ترین وسیله اتوکلاو می باشد).

در گذشته از حرارت خشک (فور) جهت استریل ابزار دندانپزشکی در  مطب ها و کلینیک های دندانپزشکی استفاده می شد ولی هم اکنون از حرارت مرطوب و دستگاه اتوکلاو برای این کار استفاده می شود.اتوکلاو های مختلفی جهت استریلیزاسیون ابزار های دندانپزشکی وجود دارند ولی بهتر است از اتوکلاو هائی استفاده شود که دستگاه خشک کن ووکیوم دارند.در ضمن انواعی که فیلتر های ضد باکتری دارند بر بقیه ارجحیت دارند.

بسیار مهم است که کلیه وسایل  و ابزار دندانپزشکی که در دهان بیمار به کار برده می شوند(از جمله آنگل وسر توربین )استریل گردند.از دیگر دستگاههایی که در دندانپزشکی برای تمیز کردن وسایل دندانپزشکی استفاده می گردد دستگاه اولتراسونیک است.این دستگاه با ایجاد امواج اولتراسونیک ذرات چسبیده به ابزار دندانپزشکی را کاملا” تمیز کرده و آن ها را آماده برای استریل کردن می کند.

۳-مواد مصرفی :

هم اکنون مواد ضدعفونی کننده زیادی در دسترس و قابل تهیه است که برای ضدعفونی کردن ابزار دندانپزشکی، سطوح و کف مطب ودست دندانپزشکان به کار می رود.ضمنا در هنگام کار بر روی یک بیمار بسیاری از قسمت های یونیت وصندلی دندانپزشکی توسط نایلون های مخصوص یک بار مصرف پوشیده می شود وپس از اتمام کار بیمار تعویض می گردد (روکش یونیت نایلونی و الیافی،کاور ساکشن و کاور پوآر و ...).سایر سطوح یونیت باید توسط مواد ضدعفونی کننده تمیز گردند.دندانپزشک و دستیاران وی حتما” باید از دستکش یکبار مصرف برای هر بیمار استفاده نمایند.

پک های مخصوصی برای استریل ابزار های دندانپزشکی وجود دارند که ابزار  پس از تمیز شدن در آن ها قرار گرفته و در اتوکلاو قرار می گیرد تغییر رنگ نشانگر روی این پک ها نشاندهنده استریل بودن وسایل است.آینه ها و آبسلانگ های یک بار مصرف در معاینه دندان ها کاربرد دارند(به هیچ وجه نباید استریل و دوباره استفاده گردند).باید دانست بسیاری از ابزار دندانپزشکی یک بار مصرف نیستند وباید به درستی استریل شوند و تنها کاربرد چند قطعه یک بار مصرف دلیل بر رعایت همه نکات نمی باشد.

۴-نیروی انسانی آموزش دیده وکار آمد:(کنترل و نظارت و واکسیناسیون دوره ای)

تمام نکاتی که در سطور فوق مطرح شد هنگامی موثر است که پرسنل مطب تجربه ، دانش و تلاش  لازم برای به کار گیری آن ها را داشته باشند. صرف داشتن اتوکلاو برای مطمئن شدن از استریل لوازم و ابزارهای دندانپزشکی کافی نیست .مسئول استریلیزاسیون مطب باید اطلاعات کافی از این فرآیند را داشبه باشد و ترجیحا” تحصیلات دانشگاهی در این زمینه داشته باشد(یا توسط دندانپزشک یا مسئول فنی آموزش لازم را ببیند).نطارت مداوم دندانپزشک بر فرآیند های استریلیزاسیون الزامی است.کلیه پرسنل مطب باید در سلامت کامل باشند ودر مقابل بیماری هائی نظیر هپاتیت بی واکسینه شده باشند.

برای خرید ضد عفونی کننده ابزار دندانپزشکی میتوانید با تیم پشتیبانی دندامین تماس و بهترین مواد ضد عفونی کننده را تهیه نمایید.